«Ik ben het brood des Levens»

OP de archeologische site van Topraktepe in het  centrale zuiden van Turkije heeft een groep onderzoekers onder leiding van Ercan Er begin oktober 2025 vijf verkoolde broden ontdekt met religieuze inscripties en afbeeldingen. Eén ervan trok in het bijzonder de aandacht van het opgravingsteam: het is uitzonderlijk goed bewaard en draagt een afbeelding van Christus als zaaier, vergezeld van een opschrift in het Grieks. De andere broden zijn versierd met zgn. Maltezer kruisen.

Topraktepe werd geïdentificeerd als de oude Byzantijnse stad Eirenepolis (“Stad van de vrede”), gelegen in Anatolië in de huidige provincie Karaman. Het was een bloeiende bisschopsstad, zoals blijkt uit de resten van huizen en de talrijke teruggevonden voorwerpen. Recentelijk ontdekten de archeologen er vijf verkoolde broden, die volgens deskundigen mogelijk gebruikt zijn tijdens liturgische vieringen door een landelijke christelijke gemeenschap uit de 7^de of 8^ste eeuw.

Bij de Kopten in Egypte gebruikt men ook vandaag nog gelijkaardige broden; de afbeelding wordt verkregen met een houten of metalen stempel die voor het bakken op het deeg wordt gedrukt.

De onderzoekers gaven aan dat de broden bewaard zijn gebleven dankzij een brand, waarschijnlijk van huishoudelijke oorsprong. Ze werden aan zo’n grote hitte blootgesteld dat ze verkoolden en zo tegen ontbinding werden beschermd, waardoor hun vorm en versiering perfect bewaard zijn. Zoals het tijdschrift Anatolian Archaeology schrijft, leveren deze ontdekkingen «direct materieel bewijs van provinciale ­christelijke praktijken, die buiten schriftelijke bronnen zelden toegankelijk zijn. Dit resultaat maakt de site bijzonder interessant voor het bestuderen van de lokale en provinciale uitingen van het Byzantijnse christendom» (1,300-Year Old Communion Bread Unearthed in Karaman, 9 okt. 2025).

Volgens de archeologen benadrukt de afbeelding van Christus als zaaier het belang van landbouw en vruchtbare grond voor de bewoners van de streek rond Eirenepolis. De boeren zouden de Heiland gezien hebben als een redder die brood en voeding geeft door op het land te werken. «Deze iconografie weerspiegelt de Byzantijnse nadruk op arbeid, vruchtbaarheid en goddelijke voorzienigheid en suggereert een symbolische eenheid tussen geloof en landbouw» (art. cit.).

Dat kan allemaal wel waar zijn, maar het is helemaal naast de kwestie: dat een liturgisch brood versierd werd met Jezus als zaaier verwijst natuurlijk rechtstreeks naar het woord van de Heer in het Evangelie van Sint-Jan: «Ik ben het brood des levens. Uw vaderen hebben het manna gegeten in de woestijn, maar ze zijn gestorven. Dit is het brood dat uit de Hemel neerdaalt; eet men daarvan, dan sterft men niet» (Jo 6, 48-50). De Griekse tekst is een dankzegging: «Aan de gezegende Jezus, met onze dank.»

Het team van archeologen is van plan chemische en botanische analyses uit te voeren om te bepalen welke granen en rijsmiddelen bij het maken van het 1300 jaar oude brood werden gebruikt. Er moet aan worden herinnerd dat het oosterse christendom voor de meeste riten gedesemd (gezuurd) brood gebruikt en geen ongedesemd brood zoals in het Westen. De onderzoekers willen ook vaststellen of het om eucharistisch brood (pros- phora) gaat, gebruikt voor het H. Misoffer, dan wel om eenvoudig gewijd brood dat aan de gelovigen werd uitgedeeld (zoals ook nu nog gebeurt in de orthodoxe Kerk onder de naam antidoron).

Bovendien hopen ze een nabijgelegen kapel te vinden waar de broden mogelijk vóór gebruik werden bewaard. «Het is uiterst zeldzaam dat eucharistisch brood uit de 7^de of 8^ste achtste eeuw bewaard is gebleven, waardoor de broden uit Topraktepe een unieke kijk geven op de primitieve christelijke eredienst», concludeerde het onderzoeksteam.

redactie KCR