DE REVANCHE VAN HET GLOBALE ZUIDEN

In 2009 hielden de stichtende leden van wat toen BRIC heette, naar de beginletters van de betrokken landen, hun eerste bijeenkomst in de Russische stad Jekaterinenburg: Brazilië, Rusland, India en China. Het ging om vier opkomende economische machten die streefden naar goede onderlinge betrekkingen en die zich tegelijkertijd affirmeerden als uiterst kritisch voor de wereldwijde dominantie van de VS.

Met de aansluiting van Zuid-Afrika in 2010 kreeg de club de naam BRICS. Dat letterwoord bleef in gebruik, ook toen de ledenlijst begon te groeien: Iran, Egypte, Ethiopië en de Verenigde Arabische Emiraten sloten zich aan in 2023. Algerije, Bolivia, Wit-Rusland, Cuba, Indonesië, Thailand, Vietnam, Kazachstan, Maleisië, Nigeria, Oeganda, Oezbekistan en Turkije (nochtans een NAVO-lid!) staan op de lijst van “partnerlanden” die in aanmerking komen voor lidmaatschap in een latere fase van wat tegenwoordig BRICS+ heet.

Vandaag omvat BRICS+ ongeveer 30 % van het aardoppervlak en 45 % van de wereldbevolking (Infographic: The Global Clout of the New Brics, 22 oktober 2024). Zuid-Afrika heeft de belangrijkste economie van alle Afrikaanse landen, terwijl Brazilië, India en China tot de tien grootste landen ter wereld behoren qua bevolking, oppervlakte en nominaal bruto binnenlands product (bbp); Rusland werd in het laatste boekjaar de grootste economie van het Europese continent.  

Het is dan ook geen wonder dat het BRICS-blok uitgegroeid is tot de voornaamste geopolitieke rivaal van de G7, de groep van zeven toonaangevende industrielanden (de VS, Canada, het VK, Frankrijk, Duitsland, Italië en Japan) die zich oriënteren op Washington. Ook Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea en alle andere EU-landen volgen onvoorwaardelijk de lijn van de Amerikanen.

«Sedert 2020 hebben de BRICS-landen het aandeel van de G7 in het wereldwijde bbp overstegen. Het is dit jaar gegroeid met 3,25 %. Dat van de G7 kent sinds 2015 een onafgebroken terugval: toen nog 32,6 % van het wereldwijde bbp, vandaag 29 %» (Le Grand Continent, 26 oktober 2024).

Het Globale Zuiden – vroeger: de Derde Wereld – waarvan BRICS+ de spreekbuis en de hefboom wil zijn, zet zich steeds nadrukkelijker af tegen Washington en zijn “vazallen”. Na de val van de Sovjetunie in 1990 kroonden de VS zichzelf tot de enige leider, de hegemoon, van heel de wereld en wilden ze aan iedereen hun wil opleggen. Dat deden ze door hun economische macht te misbruiken, maar vooral ook door de op het internationale RECHT gebaseerde orde (law-based order) te vervangen door een op REGELS gebaseerde orde (rules-based order)… Amerikaanse regels!

Het ongenoegen in een belangrijk deel van de wereld nam met de dag toe en plannen werden gesmeed om Washington van antwoord te dienen. De onstuitbare opgang van BRICS+ kan daarom gezien worden als dé grote uitdaging aan het adres van de hegemoon.

EEN MULTIPOLAIRE WERELD

Een van de openlijk uitgesproken doelstellingen van BRICS+ is het vervangen van de unipolaire wereldorde onder leiding van enkel en alleen Washington door een multipolaire orde van met elkaar samenwerkende en elkaar respecterende staten.  

Op de website van PIR Center, een Russische ngo die zich toelegt op de verdediging van Ruslands belangen op het internationale niveau, verscheen op 22 mei 2024 een interview met Sergej Rjabkov, viceminister van Buitenlandse Zaken van de Russische Federatie, die duidelijk uitlegde waarvoor BRICS+ staat.

Op de vraag naar de reden voor het groeiende succes van BRICS+ antwoordde Rjabkov: «De belangstelling is voortdurend toegenomen tegen de achtergrond van grootschalige geopolitieke uitdagingen en dramatische veranderingen die vandaag in de wereld plaatsvinden. […] BRICS focust op een innovatieve manier op interactie en is niet gewoon maar een unie van individuele staten. De organisatie is gebouwd op wederzijds respect voor elkaars belangen en een gemeenschappelijke inspanning om bij te dragen tot de realisatie van datgene waarnaar zich ontwikkelende landen streven. Tegelijkertijd wil BRICS zich niet opstellen tegen anderen en is het bereid om met alle internationale actoren samen te werken op voet van gelijkheid en in het wederzijdse belang.

«Vandaag de dag wordt BRICS gezien als een van de pijlers van een nieuwe, meer rechtvaardige wereldorde, die bedoeld is om alle landen gelijke kansen te geven, om de staten van het Zuiden en het Oosten van de wereld te bevrijden van de rol van gehoorzame leveranciers van goedkope arbeid en grondstoffen die het Westen van hen eist en om het recht van alle naties op het behoud van hun identiteit, zelfbeschikking, onafhankelijk binnenlands en buitenlands beleid en bescherming van hun traditionele waarden te beschermen.»

Dit antwoord komt neer op een scherpe veroordeling van de Amerikaanse politiek die omschreven wordt als respectloos, onrechtvaardig, agressief en arrogant. Een steeds groter deel van de wereld is echter niet langer bereid om de dictaten van Washington zomaar te slikken en vindt in BRICS+ een aantrekkelijk alternatief. 

GEÏSOLEERD?

«Putin Appears More Isolated Than Ever», titelde U.S.News nog anderhalf jaar geleden (19 juli 2023). Soortgelijke uitspraken over een «volledig geïsoleerde Russische president» verschenen de afgelopen jaren en maanden met de regelmaat van een klok in de westerse media. Hoezeer dit allemaal slechts wishful thinking is – en hoezeer het Westen zichzelf mateloos overschat – bleek uit de 16^de BRICS-top die Vladimir Poetin op 22-24 oktober jl. organiseerde in Kazan, op de grens tussen Europa en Azië.

De Russische president ontving er staats- en regeringsleiders (of ministers van Buitenlandse Zaken) van liefst 29 landen, waaronder Aziatische naties, Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse en zelfs Europese (Servië en Bosnië-Herzegovina). Erg opgemerkt was de aanwezigheid van de secretaris-generaal van de VN, António Guterres. De komst van de Portugees naar Kazan kon natuurlijk niet op veel westerse sympathie rekenen. Euronews had het over «een controversiële BRICS-top» [?] en citeerde de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken, die Guterres veroordeelde omdat hij «een uitnodiging aanvaard had van oorlogscrimineel Poetin» (23 oktober 2024). De secretaris-generaal had nochtans enkel gedaan wat hij volgens het VN-charter moet doen: op een belangrijk internationaal forum pleiten voor wereldwijde ontwikkeling en veiligheid.

In de marge van de top voerde de Russische leider bilaterale gesprekken met o.m. Xi Jinping, waarbij afgesproken werd dat beide landen hun samenwerking op alle vlakken nog zouden opdrijven. Bovendien drukten zij hun voornemen uit om het blok steeds verder uit te breiden en te streven naar Greater BRICS Cooperation. Tegelijkertijd stemden beide presidenten de violen in verband met Oekraïne en het Midden-Oosten. Achteraf zei Poetin dat het partnerschap tussen de twee mogendheden «een model is van hoe relaties tussen staten moeten uitgebouwd worden». Een sneer naar de VS uiteraard.

Xi had ook een belangrijke ontmoeting met Narendra Modi, de eerste sinds de dodelijke confrontatie tussen Chinese en Indiase militairen aan een betwiste grensstrook in 2020. «De leiders verklaarden dat ze een overeenkomst hadden bereikt om een vier jaar durende impasse op te lossen, waarna de troepen zich volledig zouden terugtrekken. President Xi stelde dat de Indiaas-Chinese betrekkingen een voorbeeld zullen zijn voor andere opkomende naties» (Al Jazeera, 23 oktober 2024). Het akkoord is belangrijk omdat er binnen BRICS een latente spanning bestaat tussen beide Aziatische grootmachten. De kernboodschap is dat problemen onderling kunnen opgelost worden zonder Amerikaanse bemoeienis.

Voor Poetin was de top een succes over de hele lijn. De man tegen wie het Westen sancties en een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd, kon zich profileren als drijvende kracht achter het BRICS-blok en vaandeldrager van heel het Globale Zuiden. Het affront kon voor de Amerikanen en hun bondgenoten niet groter zijn, de complete mislukking van hun Ruslandpolitiek niet duidelijker. Moskou heeft bewezen dat het allesbehalve geïsoleerd is en vooral dat de multipolaire wereld een realiteit is: na de bipolaire orde van de Koude Oorlog is nu ook de unipolaire orde van de VS, met hun eindeloze oorlogen, hun operaties voor regimewissels en hun eenzijdige economische sancties, voorgoed verleden tijd.

DEDOLLARISERING

Naast het conflict in Oekraïne en de spanningen in het Midden-Oosten was het belangrijkste gespreksonderwerp meer economische en financiële samenwerking. Naast het ontwikkelen van een internationaal betalingssysteem om te concurreren met SWIFT, sprak men over middelen om zich te bevrijden van de oppermachtige dollar, zoals de invoering van een gemeenschappelijke munt of een cryptomunt die gekoppeld is aan de centrale banken van alle BRICS-landen.

SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication), opgericht in 1973, regelt het internationale betalingsverkeer. Het is in theorie een neutrale instelling. Maar in 2001, na de aanslagen van 11 september, eigende de Amerikaanse regering zich in het kader van de strijd tegen het terrorisme het recht toe om inzage te hebben in alle transacties die via SWIFT werden uitgevoerd. Dat Washington het systeem wil gebruiken als een wapen tegen zijn vijanden, bleek in 2012: het dataverkeer tussen SWIFT en de Iraanse banken werd toen onder Amerikaanse druk voor vier jaar geblokkeerd; het gevolg was dat de economie van Teheran zo goed als lamgelegd werd.

Iets gelijkaardigs deed zich voor na de start van de Russische Speciale Militaire Operatie in Oekraïne in februari 2022. De VS eisten toen dat een aantal Russische banken uit SWIFT zou gegooid worden. Ze werden op hun wenken bediend: 10 Russische en 4 Wit-Russische banken kregen een SWIFT-verbod. «Concreet kunnen de gestrafte banken geen buitenlandse valuta meer ontvangen en geen activa meer naar het buitenland overmaken. Dat is slecht voor de Russische en de Wit-Russische economie», klinkt het belerend op de website van de Europese Unie (consilium.europa.eu: de EU-sancties tegen Rusland uitgelegd).

Het is dan ook logisch dat BRICS+ alles in het werk stelt om SWIFT te omzeilen. Op de top werd de oprichting van BRICS-Clear aangekondigd, een systeem voor reglementering en verrekening van commerciële verrichtingen. Het zal toegepast worden zowel voor handel binnen BRICS als voor handel tussen BRICS en de bovenaan in dit artikel opgesomde partnerlanden. «Een van de bedoelingen van BRICS-Clear is om een alternatief te bieden voor het SWIFT-systeem. Hierbij zal voorrang worden gegeven aan nationale munten om internationale transacties af te wikkelen. Alles zal gebeuren via een zgn. ‘stablecoin’, die wordt beheerd door de [in Shanghai gevestigde] New Development Bank (NDB). […] Die ‘stablecoin’ zal worden gebruikt als rekeneenheid, met een eindafrekening in lokale valuta» (dewereldmorgen.be, BRICS-top brengt dedollarisering in stroomversnelling, 4 november 2024).

In het geciteerde artikel zegt de gerenommeerde Franse econoom Jacques Sapir nog het volgende:

«Handel gaat gepaard met verzekeringen (voor het contract zelf en het transport); verzekeringen gaan gepaard met herverzekeringsactiviteiten. Met de oprichting van de BRICS (Re)Insurance Company, ook beslist op de top van Kazan, maken de BRICS zich onafhankelijk van westerse verzekeringsmaatschappijen. Deze maatregel zal de handel vergemakkelijken, niet alleen binnen de BRICS-landen, maar ook met de “partners” en met alle landen die handel willen drijven met de BRICS-zone.» En zal leiden tot een aanzienlijk omzetverlies voor de met het Westen verbonden commerciële (her)verzekeringsmaatschappijen.

«De maatregelen waartoe besloten is in Kazan zullen belangrijke gevolgen hebben voor de structuur van de wereldhandel en voor het internationale gebruik van de dollar […]. 28 tot 30 % van de wereldhandel, die tot nog toe in dollars (en euro’s) werd gerealiseerd, zou geleidelijk door BRICS-Clear kunnen worden omgezet in handel buiten de dollar (en de euro). In de komende vijf jaar zouden de BRICS-landen en hun partners misschien wel tussen 70 en 80 % van hun handel kunnen “dedollariseren”, wat neerkomt op 19,5 tot 25,5 % van de totale wereldhandel. En het aantal van de internationale dollartransacties daalt natuurlijk navenant.»

Reden genoeg dus voor Washington om zich ongerust te maken. Maar het enige antwoord was toch weer business as usual: de VS verklaarden de recente parlementsverkiezingen in Georgië, die met 54 % gewonnen werden door de pro-Russische partij Georgische droom, prompt ongeldig, omdat het resultaat hun niet aanstond! Krijgen we daar binnenkort weer een door de CIA en westerse ngo’s opgezette kleurenrevolutie?

«Het collectieve onbegrip van het Westen voor wat zich in drie historische dagen in Kazan afspeelde, benadrukt alleen maar hun verbazingwekkende arrogantie, domheid en brutaliteit. Dat is precies de reden waarom de BRICS-matrix zo hard werkt om de lijnen van een nieuwe, eerlijke internationale orde uit te zetten en BRICS+ ondanks een reeks uitdagingen verder zal blijven bloeien» (Pepe Escobar, BRICS Post-Kazan: A Laboratory of the Future, 30 oktober 2024).

DE VERKLARING VAN KAZAN

Op 23 oktober publiceerden de BRICS-landen een Verklaring onder de titel: Versterking van het multilateralisme voor een rechtvaardige mondiale ontwikkeling en voor veiligheid. Onder nummer 3 kunnen we lezen:

«Wij bevestigen onze inzet voor de BRICS-geest van wederzijds respect en begrip, soevereine gelijkheid, solidariteit, democratie, openheid, inclusiviteit, samenwerking en consensus. Terwijl wij voortbouwen op 16 jaar BRICS-topontmoetingen, verbinden wij ons er verder toe de samenwerking in het uitgebreide BRICS-formaat te versterken onder de drie pijlers van politieke - en veiligheidssamenwerking, economische en financiële samenwerking, culturele en intermenselijke samenwerking. Wij willen ons strategisch partnerschap versterken ten voordele van onze volkeren door de bevordering van vrede, een meer representatieve en rechtvaardiger internationale orde, een hervormd en vernieuwd multilateraal stelsel, duurzame ontwikkeling en inclusieve groei.»

Het valt op dat deze Verklaring heel wat elementen en dooddoeners herneemt die we maar al te goed kennen uit de teksten van de instellingen van het liberale Westen. Voortgaande op de tekst zou men kunnen denken dat het BRICS-blok wel het huidige functioneren van de wereldeconomie veroordeelt – in het bijzonder wordt de sanctiepolitiek op de korrel genomen – maar de basisprincipes ervan eigenlijk niet verwerpt. Bovendien zijn verschillende BRICS-landen wel heel slecht geplaatst om te spreken over “democratie” en “openheid”! 

Sommige paragrafen wekken de indruk dat BRICS de bestaande internationale orde in wezen aanvaardt en enkel aanpassingen in het eigen voordeel wil. Zo staat onder nr. 7: «Wij streven naar een hervorming van de Verenigde Naties, met inbegrip van de Veiligheidsraad, met de bedoeling deze democratischer, representatiever, effectiever en efficiënter te maken. Wij willen de vertegenwoordiging van ontwikkelingslanden in de Veiligheidsraad vergroten…»

Gaat het dan, bot gezegd, enkel daarover: het verwerven van een groter stuk van de taart?

DE ACHILLESPEES

De Verklaring van Kazan is ongetwijfeld een compromistekst. «Het is helemaal geen revolutionair document, eerder een intentieverklaring voor het hele Globale Zuiden. Om een aantal redenen, met inbegrip van interne meningsverschillen, gaan de BRICS – door president Poetin omschreven als niet een “antiwesterse”, maar een “niet-westerse” groep – met uiterste voorzichtigheid te werk: ze willen het gevaarlijke beest dat in een hoek geduwd is, nl. de “op regels gebaseerde” Hydra, niet frontaal aanvallen» (P. Escobar, The Roadblocs Ahead for the Sovereign Harmonious Multi-Nodal World, 31 oktober 2024).

Poetin, voor wie de VS door hun hatelijke sancties en hun uitgebreide steun aan Oekraïne simpelweg een vijandige mogendheid zijn, zou natuurlijk liefst veel verder willen gaan. Maar andere landen staan op de rem omdat ze nog te zeer afhankelijk zijn van Washington. En dan zijn er China en zijn ondoorgrondelijke president; vele BRICS-landen vragen zich af of Beijing geen geheime agenda heeft: de hele organisatie naar zijn hand zetten om er een machtsinstrument voor zijn eigen expansie van te maken. 

Dat brengt ons bij wat de achillespees van BRICS+ is: het is een bondgenootschap dat zeer verscheiden is, misschien zelfs te verscheiden. Alle mooie woorden ten spijt is er een bijzonder groot verschil in economisch gewicht, drijfveren, ideologie én godsdienst tussen de verschillende leden en kandidaat-leden. De toekomst zal uitwijzen of het ambitieuze project daadwerkelijk slaagt.

De grote vraag is ook welke impact de herverkiezing van Donald Trump tot Amerikaans president zal hebben. Tijdens zijn eerste ambtstermijn aarzelde Trump niet om een economische krachtmeting met Beijing aan te gaan door de invoertarieven voor Chinese producten te verhogen, wat op een handelsoorlog uitdraaide. Tijdens zijn campagne dit jaar kondigde hij aan dat hij met betrekking tot import uit China een tarief van 60 % zou toepassen (Trump favors huge new tarifs. How do they work? in PBS News, 27 september 2024)! Hoe dan ook, met Donald Trump aan het Amerikaanse roer is de buit voor BRICS+ nog niet binnen…

BRICS+ of G7, geen van beide handelsblokken zou onze van oorsprong christelijke Europese naties mogen bekoren. Het spijtige is dat wij onze soevereiniteit opgegeven hebben voor alle zogezegde voordelen die de EU biedt, maar waarvan het perverse resultaat is dat wij geen politiek meer kunnen voeren die onze nationale belangen werkelijk dient. Het voorbeeld van Hongarije toont aan dat een nationalistische politiek, zoals de regering-Orbán die voert, met alle mogelijke middelen tegengewerkt wordt door de Brusselse eurocraten.

Laten we de denkoefening eens maken: wat zou er moeten gebeuren als we willen dat onze eigen belangen als natie terug de bovenhand halen op de belangen van andere, grotere landen of clusters van landen?

Eerste voorwaarde is dat een sterk en soeverein staatsgezag geïnstalleerd wordt. Abbé de Nantes en broeder Bruno leggen dit verder uit in punt 95 van de 150 Punten van de Falanx van de Onbevlekte: de internationale betrekkingen.

«Tegelijkertijd met de grote hervormingen op nationaal vlak zal het toekomstige staatshoofd ook de erg moeilijke herovering van de soevereiniteit op internationaal vlak moeten aanvatten. Moeilijk, omdat het internationale kapitalisme sedert vele decennia een tegengestelde beweging in gang heeft gezet, op weg naar het mondialisme. De internationale instellingen zoals de VN, de NAVO of de Wereldhandelsorganisatie enerzijds en de Europese instanties anderzijds bemoeien zich met alle domeinen van de betrekkingen tussen de naties, de handelspolitiek en de defensiepolitiek. Er is een zodanig web geweven dat het voortaan onmogelijk is de draden ervan zomaar te verbreken zonder het land in een avontuur te storten, waarbij zijn economie, zijn belangen en zijn burgers in het buitenland ernstig bedreigd zouden worden.

«In functie van de toestand van de internationale relaties en van de Europese - en de wereldeconomie […] moet het staatshoofd bijgevolg met voorzichtigheid manoeuvreren: hij moet zijn soevereiniteit bevestigen en dus de verdragen opzeggen die hem binden aan bepaalde internationale organisaties; tegelijkertijd moet hij die verdragen onmiddellijk vervangen door bilaterale overeenkomsten die het status quo met de partnerlanden kunnen vrijwaren, als er tenminste geen gevaar is voor de nationale belangen.

«Het zijn vooral de banden met de Europese Unie en met de Wereldhandelsorganisatie die het meest dwingend zijn en de grootste schade berokkenen aan de soevereiniteit en de nationale heropstanding. Onze aanwezigheid in de schoot van de VN zou men nog kunnen opvatten als een deelname aan diplomatieke ontmoetingen en daarom behouden.

«Maar boven de financiële participatie aan internationale hulpfondsen ten bate van vluchtelingen, slachtoffers van hongersnood, alfabetisering, verdediging van het werelderfgoed enz. moet de voorkeur uitgaan naar rechtstreekse hulp aan welbepaalde landen waarvan wij ons het lot willen aantrekken. Eerder dan een beperkte deelname aan wereldwijde organismen te steunen zal het staatshoofd inzetten op vriendschapsbanden met welbepaalde naties en hun leiders. [...] In deze buitenlandse politiek op lange termijn zal hij zich laten leiden door de historische banden [denk aan onze oud-kolonies Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi!], de katholieke godsdienst en de gemeenschappelijke economische belangen, maar ook door de verdediging en de promotie van de nationale prioriteiten.»

broeder Michel van de Triomferende Onbevlekte & redactie KCR