NIEUW-CALEDONIË,
EEN GEOPOLITIEKE TROEFKAART

EEN MISLUKTE POGING TOT AFSCHEIDING

Nieuw-Caledonië is een Frans “overzees gebiedsdeel met een bijzondere status” (collectivité d’outre-mer sui generis) dat in de Stille Oceaan ligt, in Oceanië. Het gaat om een archipel met als grootste eiland Grande Terre, dat een oppervlakte heeft van 17.000 km² – tweemaal de oppervlakte van Corsica – en waarop zich de hoofdstad Nouméa bevindt (94.000 inwoners). Het gebied ligt ten oosten van Australië en ten noorden van Nieuw-Zeeland.

De bevolking bestaat voor 39 % uit Kanaken, een autochtoon Melanesisch volk. Afstammelingen van Europeanen maken 27 % van de populatie uit. Verder leven er veel metissen (halfbloeden) en nogal wat Aziaten.

Nieuw-Caledonië is Frans bezit sinds 1853, toen keizer Napoleon III de archipel annexeerde en er een strafkolonie van maakte. Na de Tweede Wereldoorlog werd de eilandengroep een Frans overzees gebied. De oorspronkelijke bevolking kreeg meer rechten, maar hun leiders – die zoals overal in de kolonies van de Europese naties betaald en gemanipuleerd werden door buitenlanders – eisten volledige onafhankelijkheid. Een langdurige periode van chaos en onlusten, waarnaar ter plaatse verwezen wordt met de eufemistische term «les Evénements» (“de Gebeurtenissen”), leidde in 1998 tot de akkoorden van Nouméa. Daarin werd het tijdskader vastgelegd voor een geleidelijke machtsoverdracht aan de Kanaken.

Het kwam echter anders uit. Op 4 november 2018 ging een referendum door waarin 56 % van de bevolking tegen onafhankelijkheid koos. Het uiterst linkse en separatistische Front de libération nationale kanak et socialiste (FLNKS) leed een gevoelige nederlaag.

Maar de Franse Republiek, die zoals altijd een schrijnend tekort aan ijver voor de Franse belangen tentoonspreidt, had in de Nouméa-akkoorden voorzien dat er onder bepaalde omstandigheden een tweede en zelfs een derde referendum mocht georganiseerd worden… Op 4 oktober 2020 is het opnieuw het “neen” dat het haalt, deze keer met 53,2 %. En op het derde en laatste referendum, georganiseerd op 12 december 2021, is het resultaat overduidelijk: 96 % is tegen afscheiding van Frankrijk. De separatistische partijen hadden de bui zien hangen en probeerden hun gezicht te redden door de volksraadpleging te boycotten.

Hoewel men in Frankrijk zelf niet erg geïnteresseerd is in het feit of Nieuw-Caledonië nu onafhankelijk wordt of niet, is de overwinning van de antiseparatisten op geopolitiek vlak een belangrijk gegeven. Dat heeft alles te maken met de grote belangstelling van China voor de archipel.

HET PLAN VAN CHINA

«De Chinese aanwezigheid in Nieuw-Caledonië is nog discreet, maar ze is efficiënt», zegt Bastien Vandendyck, een analist gespecialiseerd in Oceanië. Al vele jaren is de Volksrepubliek bezig met het uitbreiden van zijn invloedssfeer in de Stille Oceaan en in het bijzonder in Melanesië. Alle Melanesische staten – Salomon, Fiji, de Marshalleilanden, Papoea-Nieuw-Guinea en Vanuatu – zijn satellieten van China geworden. «Als Nieuw-Caledonië onafhankelijk wordt», onderstreept Vandendyck, «zal de archipel onvermijdelijk onder Chinese invloed geplaatst worden» (La Croix, 10 december 2021).

Al in december 2017, een jaar vóór het eerste referendum, stuurde Beijing een belangrijke Chinese delegatie naar Nouméa. Ze werd geleid door Zhai Jun, een voormalige onderminister van Buitenlandse Zaken. De diplomaat legde de machthebbers op de archipel uit dat samenwerking met de Volksrepubliek alleen maar weldaden zou opleveren. Volgens de voormalige president Philippe Gomès zei Zhai Jun keer op keer tegen hem: «Wij willen jullie helpen. Wij zullen helpen met de visserij, wij zullen helpen om wegen en bruggen te verbeteren, we zullen helpen met infrastructuur te bouwen. We zullen helpen om het toerisme te ontwikkelen door chartervlieguigen met Chinezen naar hier te sturen.»

Het opzet was duidelijk: lobbyen bij de politici van Nieuw-Caledonië om via hen de bevolking te bewegen tot het uitbrengen van een anti-Franse stem bij het referendum.

Hugues Eudeline, voormalig commandant van een Franse aanvalsonderzeeër en tegenwoordig als onderzoeker verbonden aan het Institut Thomas More, publiceerde op de website van het instituut en in Le Figaro een interessante tribune onder de titel: «China is belust op Nieuw-Caledonië» (2 december 2021, tien dagen voor het laatste en beslissende referendum). We citeren er een passage uit:

«In het moederland heerst onverschilligheid met betrekking tot dit Franse overzeese gebied en zijn reusachtig maritiem domein (zijn territoriale wateren) dat één zesde van dat van Frankrijk bedraagt. Toch is wat er op het spel staat cruciaal voor geheel Oceanië en de Stille Oceaan. Het succes van de onafhankelijkheidspartij, die al sedert vele jaren beïnvloed wordt door Beijing, zou er namelijk op termijn met grote waarschijnlijkheid toe leiden dat Nieuw-Caledonië om economische redenen onder de controle van China komt – zoals het merendeel van zijn buren.

«Grande Terre is na Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland het grootste eiland van de zuidelijke Stille Oceaan. Het beschikt over een uitstekende haven in diep water en over locaties die gunstig zijn voor de vestiging van grote installaties voor luchtverkeer en logistiek. Het eiland zou de perfecte vooruitgeschoven operationele basis kunnen worden die China nog tekort komt om zijn strategische ruimte in de Stille Oceaan te  vergroten.

«Sinds 1979 heeft China zijn economie ontwikkeld door zich open te stellen voor de wereld. Het land heeft de voorkeur gegeven aan de waterwegen om te profiteren van de vrijheid van scheepvaart. Al in 1986 was admiraal Liu Haqing, die toen de marine leidde, begonnen met de bouw van een zeevloot die vandaag, wat het aantal oorlogsschepen betreft, de grootste ter wereld is. Zijn plannen voorzagen in de controle over steeds belangrijker maritieme ruimten. Die politiek werd nog in een stroomversnelling gebracht door Xi Jinping, toen de Chinese leider in 2013 het gigantische programma van de “maritieme zijderoutes van de 21^ste eeuw” lanceerde.»

Beijing stelt zich niet langer tevreden met een tweederangsplaats op het wereldtoneel. Voor de Chinese ambities is het van essentieel belang om de VS te counteren, die het land in een geostrategische wurggreep willen houden.

BEIJINGS ANTWOORD OP DE AMERIKAANSE STRATEGIE VAN HET «CONTAINMENT»

De strategie van de inperking of insluiting (containment) dateert uit de tijd van de Koude Oorlog. De term werd voor het eerst gebruikt door de Amerikaanse diplomaat George F. Kennan in 1947, toen hij in een rapport aan het State Department schreef: «In deze omstandigheden is het duidelijk dat het voornaamste element van de VS-politiek ten opzichte van de Sovjet-Unie een geduldige, maar ferme en waakzame inperking van de Russische tendensen tot expansie moet zijn.»  

Tegenover communistisch China paste Amerika vanaf de jaren 1950 eenzelfde soort strategie toe die bekend staat als de Island Chain Strategy. Die houdt in dat de VS China in bedwang proberen te houden door controle uit te oefenen over een ketting van eilanden die hun tegenstander aan zijn oostelijke flank omgeeft.

De «eerste eilandketting» begint in Japan en loopt verder via de Ryukyu-eilanden (o.a. Okinawa) naar Taiwan en vandaar over het noordwesten van de Filippijnen (Luzon, Mindoro en Palawan) tot Borneo. Vroeger liep de ketting door tot aan de kust van Vietnam. Koninginnenstuk is en blijft het eiland Taiwan, dat door Washington ooit «ons niet tot zinken te brengen vliegdekschip» is genoemd. Het is dan ook geen wonder dat Beijing er zo op gevlast is Taiwan te veroveren en «met het moederland te verenigen». Maar de VS zullen zich nooit neerleggen bij een bezetting van het eiland door de troepen van het Chinese Volksleger. Doen ze dat toch, dan luidt dat het definitieve einde van de Amerikaanse wereldhegemonie in.

Er is ook een «tweede eilandketting». Ze omvat de Japanse Bonin- en Vulcano-eilanden, de Noordelijke Marianen (VS-territorium), Guam (een Amerikaans overzees gebied met een zwaar versterkte marine- en luchtmachtbasis), de westelijke Carolinen en de eilandrepubliek Palau, die met de VS geassocieerd is. Deze ketting fungeert als bijkomende verdedigingswal tegen het oprukken van China.

Wat is de strategie van Beijing hiertegenover? Om te beginnen probeert de Volksrepubliek de controle te verwerven over de hele Zuid-Chinese Zee, zonder zich iets aan te trekken van het VN-zeerechtverdrag of de boze reacties van de staten met wie het deze zee deelt: de Filippijnen, Maleisië, het sultanaat Brunei, Vietnam en Taiwan (zie De actualiteit doorgelicht van april 2021: «De vrede ligt achter mij, de oorlog vóór mij»). Anno 2022 is dit objectief de facto bereikt: China is oppermachtig in het hele gebied.

Maar die dominantie volstaat niet om de Amerikaanse omknelling te doorbreken. Daarom moet China zichzelf geopolitiek projecteren naar het gebied dat achter de eilandkettingen ligt en dat is Oceanië. Het is daar dat China zijn invloed kan en wil uitbreiden. In die optiek zou Nieuw-Caledonië «de gewelfsleutel worden van de Chinese anti-containment-strategie», stelt een rapport van het IRSEM (Institut de recherche stratégique de l’Ecole militaire). Salomon, Fiji en de andere Melanesische eilanden onder Chinese dominantie kunnen niet geven wat Nieuw-Caledonië te bieden heeft: geografische kenmerken die er de ideale militaire en logistieke basis van maken van waaruit grootscheepse operaties kunnen uitgevoerd worden.

EEN RIJKE ONDERGROND

Het duidelijke “neen” op het laatste referendum op de Franse archipel dwarsboomt de plannen van Beijing, maar China voert zoals altijd ook een slimme economische politiek van investeringen, aanleg van infrastructuur en leningen, waardoor het zijn handelspartners aan zich bindt.

Nieuw-Caledonië beschikt over een rijkdom aan grondstoffen, meer bepaald aan nikkelerts. «Het eiland bezit inderdaad een kwart van de wereldreserves aan nikkel, een strategisch mineraal dat onder verschillende vormen gebruikt wordt in de elektronica en in oplaadbare batterijen voor auto’s. Er bestaat al een wederzijdse afhankelijkheid tussen Nieuw-Caledonië en China, want 73 % van de nikkel wordt geëxporteerd naar China dat er behoefte aan heeft» (Bastien Vandendyck in het geciteerde artikel in La Croix).  

«Frankrijk wordt, zoals alle landen in de regio, onderworpen aan de economische en financiële invloed van China. Het kapitaal stroomt toe en er ontstaat een vorm van onderworpenheid aan de Chinese belangen» (ibid.). Niet te onderschatten is de invloed van de Vereniging voor Sino-Caledonische vriendschap, opgericht in 2016 met het doel de banden tussen het Franse overzeese gebied en de Volksrepubliek te verstevigen. «Het is het Chinese paard van Troje in de archipel.»

DE REACTIE VAN WASHINGTON

Niet alleen China is geïnteresseerd in Nieuw-Caledonië, maar ook de VS. Die belangstelling is niet nieuw: al tijdens de Tweede Wereldoorlog profiteerde Washington van de geografische voordelen van de archipel in de strijd met Japan.

Eind 1941 begrepen de Amerikanen dat het Franse overzeese gebied een belangrijk doelwit was van de Japanners. Washington besloot daarom, met het akkoord van verzetsleider Charles de Gaulle en zijn Franse Vrije Strijdkrachten, Nieuw-Caledonië te beschermen door er op 12 januari 1942 – een maand na de Japanse aanval op Pearl Harbor – 16.800 Amerikaanse militairen aan land te doen gaan. De drie bestaande vliegvelden werden heringericht en zeven andere werden aangelegd, waaronder Koumac, de grote basis van USAAF (United States Army Air Forces) in het noorden van Grande Terre. De kleine basis voor burgerlijke watervliegtuigen van Nouville kwam in handen van de US Navy, die ze uitbouwde en de haven vergrootte. In oktober 1942 verkoos men Nouméa boven het Nieuw-Zeelandse Auckland voor de installatie van de voornaamste Amerikaanse zeemachtbasis en het belangrijkste logistieke arsenaal voor de ondersteuning van de operaties in de zuidelijke Stille Oceaan. Grande Terre beschikte immers over een goede infrastructuur aan wegen en spoorlijnen die gemakkelijk dienstbaar kon gemaakt worden aan de gigantische noden van het Amerikaanse leger.

Vandaag doorzien de VS de strategie van Beijing en daarom leggen ze liever zelf eerst de hand op de archipel vooraleer de Chinezen dat kunnen doen. In die strategie past ook het fameuze veiligheidspact AUKUS, dat op 15 september 2021 werd aangekondigd.

AUKUS is een trilateraal veiligheidspact tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De ondertekening ervan was een complete verrassing voor de EU en meer bepaald Frankrijk. Het Verenigd Koninkrijk en de VS gaan Australië helpen bij de ontwikkeling en het inzetten van kernonderzeeërs, met het doel de westerse militaire aanwezigheid in de Stille Oceaan te versterken. De drie deelnemende landen zijn trouwens, samen met Canada en Nieuw-Zeeland, al nauw met elkaar verbonden op het vlak van het vergaren van inlichtingen via Five Eyes (FVEY). Die “vijf ogen” gaan terug op de spionageactiviteiten van de Britten en de Amerikanen tijdens WO II en later de Koude Oorlog, toen de communicatie tussen de Sovjet-Unie en haar Oost-Europese satellieten werd afgeluisterd en opgeslagen.

China reageerde furieus op het nieuws en beschuldigde de westerse mogendheden van «een totaal voorbijgestreefde koude-oorlogsmentaliteit». AUKUS is integendeel het duidelijkste bewijs dat de strijd om de heerschappij over de wereld tussen de VS en China voorgoed losgebarsten is en zal uitgevochten worden in de Indo-Pacific. 

GEAVANCEERDE DUIKBOTEN

AUKUS en Five Eyes zijn fundamenteel Angelsaksisch. Het zijn de «old boys» die hun samenwerking binnen de “anglosfeer” nieuw leven inblazen om tegen de Volksrepubliek te kunnen optornen. Het gaat om een bondgenootschap dat gericht is tegen China, maar ook tegen Frankrijk, waarvan de aanwezigheid in de Stille Oceaan als hinderlijk wordt ervaren. Het is in die context dat de Australische regering in september van vorig jaar een miljardencontract met Parijs voor de levering van Franse duikboten opzegde.

Want Washington had iets beters in de aanbieding voor Australië dan de door diesel en elektriciteit aangedreven Franse onderzeeërs: acht nucleaire duikboten. Die zijn sneller en stiller, kunnen langer onder water blijven en zijn moeilijker te ontdekken. De VS bleken bereid hun nucleaire technologie voor de aandrijving te delen met Canberra, iets wat ze in het verleden alleen met Londen hadden gedaan.

«De onderhandelingen over de nieuwe duikboten voor Australië werden na jaren onderhandelen afgerond in 2016. Een contract van 56 miljard euro, waarvan 8 miljard naar de Franse schatkist zou vloeien. “Het ging niet alleen over een contract, het ging over een partnerschap”, zei de Franse ambassadeur [in Australië] daarover. Frankrijk dacht een alliantie te hebben met Australië, maar Canberra is – volgens Franse bronnen – onder de Amerikaanse druk gezwicht» (vrtnws, 19 september 2021). Vandaar de furie van president Macron en zijn boze telefoontje naar Joe Biden. Maar alle excuses ten spijt blijft Parijs vandaag met lege handen staan.

Het nieuwe militaire pact betekent ook een vernederende kaakslag voor de Europese Unie, die eens te meer nauwelijks blijkt mee te tellen in geopolitiek opzicht. «Ik was niet op de hoogte, we waren er niet bij betrokken», moest EU-buitenlandverantwoordelijke Josep Borrell – wie kent die man? – op een persconferentie toegeven. Hij prevelde nog iets over «de dringende noodzaak om werk te maken van een Europese strategische autonomie», wat helemaal lachwekkend is: de Europese Unie is juist opgericht onder de Amerikaanse paraplu om van onze oude natiestaten voorgoed vazallen van Washington te maken.

HET HARDE ONTWAKEN VAN FRANKRIJK

Frankrijk bezit in Oceanië niet alleen Nieuw-Caledonië, maar ook het overzeese gebied Wallis en Futuna en verschillende eilanden in Polynesië, een archipel met een wateroppervlakte van meer dan 50 miljoen km². Tot Frans-Polynesië behoren onder meer Tahiti, Bora Bora, Mangareva en de Markiezeneilanden. Dat Parijs ondanks zijn aanwezigheid in de Stille Oceaan toch door de leden van AUKUS als quantité négligeable wordt beschouwd, komt hard aan. Maar Frankrijk oogst wat het gezaaid heeft door zo nonchalant om te springen met zijn belangrijke troeven.

De hierboven aangehaalde Hugues Eudeline besluit zijn vrije tribune als volgt: «Wil Frankrijk zijn geopolitieke rang in de wereld verder behouden? Nieuw-Caledonië was een zeer belangrijk doelwit voor Japan in 1941 en het is dat vandaag voor China en bijgevolg dus ook voor de VS. Frankrijk doet er moeilijk over om de twee miljard euro uit te geven die Nieuw-Caledonië volgens de experts elk jaar kost. Nochtans is dat een belachelijke som als men het geostrategisch belang van de archipel in rekening brengt.»

De kwestie van de onderzeeërs lijkt de bewindvoerders in Parijs toch wel wakker geschud te hebben. Frankrijk heeft zijn weigering aan Beijing herhaald voor de opening van een Chinees consulaat in Nouméa. Ook de vestiging van een Confuciusinstituut blijft verboden. Die academische instituten, die zogezegd tot doel hebben de Chinese taal en cultuur te verspreiden en beheerd worden door de Chinese overheid in samenwerking met lokale universiteiten buiten de Volksrepubliek, zijn in de praktijk centra van propaganda van de Chinese communistische partij; ze oefenen ook censuur uit over wat er over het land gezegd en geschreven wordt.  

Beijing heeft in de kwestie van Nieuw-Caledonië misschien wel een veldslag verloren, maar daarom nog niet de oorlog. China heeft de tijd voor zich, zeggen alle specialisten. De Volksrepubliek wacht geduldig zijn uur af.

broeder Bruno van Jezus-Maria
& redactie KCR