AL in 2019, tijdens zijn eerste ambtstermijn, toonde president Trump grote belangstelling voor Groenland. Hij vroeg toen aan Denemarken om het eiland aan de VS te verkopen, wat in Kopenhagen tot grote verontwaardiging leidde en de annulering, door Trump, van een gepland staatsbezoek.

Nog voor zijn tweede presidentschap goed en wel van start ging, herhaalde de Amerikaan zijn verlangen. «Groenland zou er enorm baat bij hebben als het deel wordt van onze natie», schreef hij op zijn sociale netwerksite Truth Social. «We zullen het beschermen en koesteren tegen een zeer gevaarlijke buitenwereld. MAAK GROENLAND WEER GROOT!» In januari 2025 bezocht Trumps zoon Donald jr. het eiland en in maart was het vicepresident Vance die de druk verhoogde door tijdens zijn bezoek de inwoners op te roepen de banden met Denemarken door te knippen.

Waarom is het grootste eiland ter wereld, dat bedekt is met een gigantische ijskap en waarvan enkel een smalle kuststrook bewoonbaar is, zo interessant voor de VS?

«Vooreerst is er zijn ligging. Groenland ligt centraal tussen de VS en aartsrivaal Rusland. New York ligt zelfs dichterbij dan Kopenhagen. Al tijdens de Koude Oorlog wekte dat de belangstelling van de Amerikanen, die in 1951 via een defensieakkoord op het eiland een luchtmachtbasis openden, waar onder meer luchtafweerraketten geïnstalleerd werden. Volgens een getuigenis van een Amerikaanse senator uit 2019 toonde ook China al meermaals belangstelling voor Groenland, met pogingen om een legerbasis over te kopen of er vliegvelden aan te leggen. Washington wil er zeker van zijn dat geen vijandige grootmachten Groenland controleren, omdat het een uitvalsbasis kan zijn voor aanvallen op de VS» (Henk Dheedene, Waarom kijkt Donald Trump zo gretig naar Groenland? in De Tijd, 8 jan. 2025).

Er zijn echter ook economische motieven. «In Groenland is onder meer steenkool, zink, koper, ijzererts, diamant en olie aanwezig, maar door de onherbergzame omstandigheden blijft de uitbating daarvan nog beperkt. Door de groeiende nood aan grondstoffen voor bv. windmolens of batterijen, en met een dreigende handelsoorlog met China, kan het de moeite lonen er verder te graven naar nieuwe mineralen onder het ijs» (art. cit.).

Sinds het begin van de waarnemingen in 1979 is het zee-ijs in Arctica gekrompen met 12 % per decennium, waardoor zeevaartroutes steeds gemakkelijker bevaarbaar zijn: tussen 2014 en 2022 nam het transitverkeer toe met zomaar eventjes 755 %. In relatieve cijfers gaat het evenwel nog altijd om een bescheiden aantal: in 2022 passeerden 1700 schepen het gebied, terwijl dat er 14.000 waren doorheen het Panamakanaal en 23.000 via het Suezkanaal. 

Groenland maakt deel uit van het Noordpoolgebied of Arctica, maar dat bevat ook nog andere territoria. Delen van de VS, Canada, Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland liggen eveneens in het gebied boven de Noordpoolcirkel (66° NB). Al die landen redeneren zoals Trump en zien mogelijkheden in de ontginning van Arctica, dat wel eens het nieuwe El Dorado wordt genoemd. Vooral Rusland en zelfs China tonen een grote interesse, met als gevolg dat we, door de rivaliteit met de Amerikanen, afstevenen op een nieuw Groot Spel.

“THE GREAT GAME” IN DE NEGENTIENDE EEUW

Na de val van Napoleon in 1815 begon een geostrategisch duel tussen twee van de grote overwinnaars: het Britse imperium, dat in de 19^de eeuw het toppunt van zijn macht bereikte, en het opkomende Russische rijk van de Romanov-tsaren. De latere bolsjewistische propaganda heeft het Rusland van vóór de Oktoberrevolutie afgeschilderd als armzalig en achterlijk, terwijl het juist in volle ontwikkeling was door toedoen van de industriële revolutie.

Inzet van het Grote Spel tussen Londen en Sint-Petersburg was Centraal-Azië, de kern van de Euraziatische landmassa en, volgens de visie van Halford John Mckinder, het Heartland waar de toekomst van de wereld bepaald wordt: «Who rules the Heartland, rules the world.»

De twee rijken probeerden elkaar de loef af te steken bij het winnen van politieke en militaire invloed in Centraal-Azië, wat leidde tot een subtiel spel van verkenning, spionage en diplomatie door vertegenwoordigers van beide kanten. Hoewel er soms een openlijk conflict dreigde, kwam het nooit tot een direct gewapend treffen tussen Britten en Russen. Tot grote ongerustheid van Londen drong het tsaristische leger steeds verder door naar het zuiden, in de richting van de Indische Oceaan. De Kazakken werden onderworpen in 1847, de Oezbeken verslagen in 1854, Tasjkent veroverd in 1865. Samarkand viel in 1868 en in hetzelfde jaar gaf Buchara zich over. Daarop maakte Sint-Petersburg van de rivier de Amu Darja, in het noorden van Afghanistan, de zuidelijke grens van het Russische rijk – vlakbij Brits-India!

Het gevolg was dat Londen alles op alles zette om Afghanistan te controleren en daar na veel moeite (twee Anglo-Afghaanse oorlogen) ook in slaagde. Een tijdelijk evenwicht en een compromis kwamen tot stand kort voor de Eerste Wereldoorlog. Maar tijdens die Grote Oorlog, waarin de Britten slechts met tegenzin de kant van Rusland kozen, wreven ze zich in de handen toen hun tijdelijke bondgenoot, de tsaar, door Lenin uit het zadel werd gelicht. En ze staken geen vinger uit om hem of de contrarevolutionaire witte legers te helpen tegen de communistische machtsovername en de ineenstorting van het ancien régime in Rusland, in de waan dat het voorgoed gedaan zou zijn met hun rivaal. Rusland vervelde echter tot de Sovjet-Unie en werd een formidabele bedreiging voor heel West-Europa, met inbegrip van het Verenigd Koninkrijk, dat zijn status van wereldmacht verloor en genoegen moest nemen met een bijrol in de schaduw van de VS.

EEN NIEUW STRIJDTONEEL

«“De strijd om het Noordpoolgebied, met de enorme hulpbronnen van Arctica, wordt het nieuwe Grote Spel van de eenentwintigste eeuw”, verklaarde Steve Bannon, die aan het begin van de eerste ambtstermijn van president Donald Trump zijn hoofdstrateeg was, in een interview in februari jl. De machtsstrijd die zich in het hoge noorden ontvouwt, heeft inderdaad veel gemeen met het oorspronkelijke Grote Spel, de negentiende-eeuwse strijd tussen de twee grootmachten van die tijd, het Britse en het Russische rijk, om toegang te verkrijgen tot strategisch en economisch waardevol gebied in Centraal-Azië. In de huidige strijd gaat het om drie spelers: China, Rusland en de VS» (Heather A. Conley, The Arctic Great Game and Why America Risks Losing It, in Foreign Affairs, 24 juni 2025).

En de EU, het Europese blok dat zichzelf toch zo belangrijk acht en dat met de Scandinavische landen minstens territoriale aanspraken op het Noordpoolgebied kan maken? Brussel komt er niet aan te pas en kan enkel toekijken hoe de grote spelers hun pionnen verplaatsen op het schaakbord. Gewezen premier Mark Eyskens zei het indertijd al: «Europa is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm.» Wie zich militair niet kan doen gelden, telt niet mee. En alle financiële inspanningen om het defensiebudget van de EU-landen op te krikken, zullen daar wezenlijk niets aan veranderen.

Amerikanen, Russen en Chinezen beseffen het belang van de ondergrond van het Noordpoolgebied en zijn bereid héél ver te gaan om er de hand op te leggen.  

Om nogmaals Groenland als voorbeeld te nemen: «Het eiland heeft de op zeven na grootste reserves aan zeldzame aardmetalen en andere belangrijke mineralen zoals lithium en kobalt. Groenland bezit 39 van de 50 mineralen die de VS van cruciaal belang achten voor hun nationale veiligheid en economische stabiliteit. Het belangrijkst zijn de mineralen die essentieel zijn voor de productie van magneten voor elektrische voertuigen; de mineralen die worden gebruikt in halfgeleiderchips om AI-technologieën aan te drijven; en diegene die noodzakelijk zijn voor toepassing in militaire technologie, zoals voor F-35-gevechtsvliegtuigen (die elk 400 kg aan rare-earth metals bevatten) en onderzeeërs uit de Virginia-klasse (meer dan vier ton per duikboot)» (David Patrikarakos, The Arctic Great Game is afoot, in UnHerd, 1 mei 2025).

RUSLAND EN ZIJN NUCLEAIRE IJSBREKERS

Al een poos geleden begon Vladimir Poetin met het intensiveren van de militaire en commerciële activiteiten van Rusland in de Arctische regio:

«Moskou beheert er nu zes militaire bases en heeft er een vloot van minstens 40 ijsbrekers. Van 2017 tot 2022 heeft het, in vergelijking met de andere Noordpoollanden, 60 % van alle investeringen in het gebied gedaan, voornamelijk voor de ontwikkeling van infrastructuur voor transport en de winning van natuurlijke hulpbronnen. Sinds 2005 heeft Rusland prioriteit gegeven aan het opknappen van 13 luchtmachtbases uit de Sovjettijd en heeft het 10 radarstations, 20 buitenposten en 10 geïntegreerde reddingsstations voor noodsituaties operationeel gemaakt op bases langs de Arctische kustlijn. Het land heeft nu meer bases voor grondtroepen in het Noordpoolgebied dan de NAVO, terwijl 8 van zijn 11 onderzeeërs die kernwapens voor de lange afstand kunnen lanceren daar ook gestationeerd zijn» (D. Patrikarakos, art. cit.).

Er zijn verschillende vaarroutes doorheen het Arctisch gebied. De Noordwestroute, langs Alaska en Canada, is uiteraard niet interessant voor de Russen. De Noordoostelijke Doorvaart, van Nova Zembla via de Noorse kust en IJsland naar de Atlantische Oceaan, werd al in het tijdperk van de Sovjet-Unie gebruikt, maar verloor aan belang. Moskou zet nu vooral in op de Noordelijke Zeeroute, die langs de kusten van Siberië loopt, van Moermansk naar Petropavlovsk en Vladivostok in het Russische Verre Oosten. Het is de enige haalbare manier om zwaar materieel, zoals modules voor aardgasproductie of militaire voertuigen, te leveren aan centra langs de Siberische kust en op de Russische Arctische eilanden.

In de winter varieert de dikte van het ijs langs de Noordelijke Zeeroute van 1,2 tot 2 meter. Door kernenergie aangedreven ijsbrekers kunnen door dit ijs heen varen met snelheden tot 3 knopen (5,6 km/u). In ijsvrije wateren bedraagt de maximumsnelheid van de nucleair aangedreven ijsbrekers maar liefst 22 knopen (41 km/u).

Rusland is momenteel het enige land ter wereld dat beschikt over nucleaire ijsbrekers. Die schepen hebben een kernreactor aan boord die stroom produceert voor het voortstuwingssysteem van het vaartuig. Hoewel ze duurder zijn om te exploiteren, bieden nucleaire ijsbrekers een aantal voordelen ten opzichte van hun met diesel aangedreven tegenhangers, vooral langs de Noordelijke Zeeroute: het stukbreken van het ijs vergt veel energie en een groot uithoudingsvermogen; bovendien is de infrastructuur om bij te tanken langs de Siberische kust zeer beperkt.

Op het 6^de Internationale Arctische Forum, dat in maart van dit jaar doorging in Moermansk, werd o.m. het woord gevoerd door Aleksej Lichasjev, algemeen directeur van Rosatom (het Russische staatsagentschap voor kernenergie). Hij maakte duidelijk hoezeer het Noordpoolgebied op zeer korte tijd aan belang gewonnen heeft: «Het vrachtvolume is al opgelopen tot tientallen miljoenen ton met een record van bijna 38 miljoen ton vorig jaar. Onze ontwikkelaars in het noorden zeggen dat we voorbereid moeten zijn op honderden miljoenen ton... Voor het ogenblik hebben we 11 ijsbrekers nodig, waarover we al beschikken (waaronder 8 nucleaire ijsbrekers). We moeten naar de volgende fase en 100 tot 150 miljoen ton plannen; daarvoor zijn 15 tot 17 ijsbrekers noodzakelijk in plaats van 10 of 11. Daarom moeten we ze bouwen.»

Hij voegde er aan toe: «Een ijsbreker vervoert geen vracht, dus we hebben een vrachtvloot nodig. Ik begrijp dat we niet genoeg capaciteit hebben om op voorhand aan de vraag naar vrachtschepen te voldoen; dit is waarvoor internationale samenwerking nodig is. We hebben een zeer goed inzicht in zakendoen op de internationale markt. We voeren nu gesprekken met verschillende landen die experts zijn in scheepsbouw» (Russia’s icebreaker fleet set to grow, in World Nuclear News, 1 april 2025).

CHINA, «EEN GROTE POOLMACHT»

Hoewel de Chinese Volksrepubliek ver verwijderd ligt van de Noordpoolcirkel, is de belangstelling van de Chinezen voor Arctica niettemin bijzonder groot. «Xi Jinping kondigde al in 2014 zijn ambitie aan om van China een “grote poolmacht” te maken. Er is een onderzoeksstation gevestigd op de Noorse archipel Svalbard met de naam Polar Research Institute of China. Beijing heeft ook geprobeerd om Arctisch grondgebied te kopen als onderdeel van bredere inspanningen om een Polar Silk Road op te zetten, een “zijderoute” naar het hoge noorden. […] Het gaat om een uitbreiding van het Belt and Road Initiative (BRI), dat is ontworpen om nog meer wereldwijde Chinese handelsroutes en invloed te creëren.

«Terwijl Biden zich concentreerde op Oekraïne, nam de invloed van China in het noorden van de wereld toe. En nu werkt Moskou samen met Beijing. In 2023 tekenden ze een samenwerkingsovereenkomst tussen hun respectievelijke kustwachten en voerden ze gezamenlijke marinepatrouilles uit in de regio. De VS werden pas laat wakker over het belang van het gebied voor hun eigen veiligheid en JD Vance heeft het over een nieuwe realiteit. Het Witte Huis weet dat een inbeslagname van Groenland zou verhinderen dat Rusland en China hun aanwezigheid in het Noordpoolgebied kunnen versterken» (D. Patrikarakos, art. cit.).

Hoe dan ook «investeert China meer dan de Verenigde Staten in Arctisch onderzoek en heeft het een Polar Research Institute in Shanghai. Het beschikt over een vloot van onderzoeksschepen en twee ijsbrekers van het type MV Xue Long. Daarnaast heeft China in 2004 het Arctic Yellow River Station opgericht. In 2018 maakte COSCO Shipping Corporation Limited, gevestigd in Shanghai, acht doorreizen doorheen het Noordpoolgebied tussen Europa en China» (Richard Mills, The Arctic: the next Great Game, in Ahead of the Herd, 2 maart 2025).

De Chinezen realiseren zich dat zij de Russen nodig hebben om in het hoge noorden een vinger in de pap te krijgen. De stevige alliantie die beide grootmachten gesmeed hebben, faciliteert de plannen van Beijing. En voor wat hoort wat: toen Rusland in 2014 de Krim annexeerde en geconfronteerd werd met westerse sancties, kwam China met geld over de brug om de Russische ontwikkelingsprojecten in Arctica verder te financieren.

Naar goede Chinese gewoonte worden de geostrategische plannen van Beijing verpakt in een soft policy, een “zachte aanpak”. In het officiële document betreffende hun Arctische politiek, gepubliceerd in januari 2018, zeggen de Chinezen dat hun opzet is om «het Noordpoolgebied te begrijpen, te beschermen, te ontwikkelen en deel te nemen aan het bestuur ervan, teneinde de gemeenschappelijke belangen van alle landen en de internationale gemeenschap in Arctica te vrijwaren en de duurzame ontwikkeling ervan te bevorderen.» Wat een idealisten! In de praktijk onderhandelt Beijing stevig met de Arctische naties «om infrastructuur te ontwikkelen, militaire mogelijkheden uit te breiden, research uit te voeren en mogelijkheden tot ontginning te realiseren» (D. Patrikarakos, art. cit.).

Dat het China menens is, blijkt uit een uitspraak die schout-bij-nacht Yin Zhuo van het Volksbevrijdingsleger al in 2010 deed: «Het Noordpoolgebied behoort toe aan alle volkeren van de hele wereld, vermits geen enkele natie er de soevereiniteit over heeft. China moet er een essentiële rol kunnen spelen, want we vertegenwoordigen één vijfde van de wereldbevolking» (aangehaald in Timo Koivurova en Sanna Kopra, Chinese Policy and Presence in the Arctic, Boston, 2020).

EEN ZWAKKE SCHAKEL: CANADA

«Ondanks het feit dat Canada na Rusland het grootste landoppervlak binnen de poolcirkel bezit, heeft het er maar heel weinig voor uitgegeven, net als de VS trouwens, waarvan alleen het noordelijke derde deel van Alaska als Arctisch wordt beschouwd. […] Vergeleken met Rusland en China, dat niet eens een poolnatie is, verbleken de Canadese inspanningen voor het Noordpoolgebied. De regering heeft geen officieel Arctisch beleid en er is een uitgebreide lijst van onvervulde infrastructurele beloften, waaronder hogesnelheidsinternet dat nog niet gerealiseerd werd. Het enige belangrijke project is de aanleg van een verharde weg naar de Noordpoolkust bij Tuktoyaktuk in de Northwest Territories.

«Canada heeft geen militaire basis in het Noordpoolgebied, maar enkel een aantal installaties en stations in het noorden. Het land erkent het probleem al lang en de leiders roepen op tot meer veiligheid in het Noordpoolgebied. Danielle Smith, premier van Alberta, heeft gevraagd om een gezamenlijke Canadees-Amerikaanse NORAD-basis in het noorden van Canada op te richten» (Richard Mills, The Arctic: the next Great Game, in Ahead of the Herd, 2 maart 2025).

Canada is een door en door liberale democratie met onbekwame leiders, genre Justin Trudeau, die absoluut niet bezig zijn met een langetermijnvisie rond geopolitiek. Rusland en China zouden snel kunnen profiteren van die zwakheid om hun invloed in het Canadees-Arctische territorium uit te breiden. Trump en zijn MAGA-strategen beseffen het gevaar en het is dan ook niet voor niets dat de Amerikaanse president het noordelijke buurland opgeroepen heeft om de 51^ste staat van de VS te worden. “Weer een idioot idee van Trump”, spotten onze media. Neen: een schot voor de Canadese boeg om Ottawa tot meer verantwoordelijkheidszin aan te porren.

Heeft dit effect gehad? Recent «kondigde de federale regering aan 34,7 miljoen Canadese dollar op voorhand en 7 miljoen over vijf jaar toe te zeggen voor een nieuw Arctisch beleid – een peulschil. Canada zal ook een nieuwe Arctische ambassadeur benoemen en twee nieuwe diplomatieke missies opzetten in Alaska en Groenland. Global News merkt echter op dat het beleid geen nieuwe defensie-uitgaven voor het Noordpoolgebied omvat, ondanks een risicoanalyse van het Conference of Defense Institute waarin […] dreigingen vanwege China, Rusland en anderen en “een afbrokkelende internationale orde gebaseerd op de rechtsstaat” werden genoemd als de grootste bedreigingen voor Canada in het Noordpoolgebied» (R. Mills, art. cit.). Geen erger blinden dan die niet zien willen…

Washington maakte zich dan ook kwaad: «De federale regering van Canada wordt door de VS onder druk gezet om haar houding en investeringen in het noorden op te voeren als onderdeel van haar defensieverplichtingen aan zowel de NAVO als NORAD», het North American Aerospace Defense Command (ibid.).

«Oorlog is de natuurlijke toestand van de volkeren», schreef abbé Georges de Nantes. Omdat wij in West-Europa sinds 1945 gedurende zoveel tijd een toestand van vrede gekend hebben, zijn wij dat totaal vergeten. Hebzucht, jaloezie en hoogmoed maken dat de machtigen zich op de zwakken storten, of het nu om individuen gaat of om hele naties. Zelfs als er geen sprake is van een open conflict, worden voortdurend stappen gezet en initiatieven genomen om “de ander” in een ongunstige situatie te manoeuvreren.

De grote krachtmeting op de langere termijn is die tussen de VS en China. Beide supermachten streven naar de wereldhegemonie. China heeft momenteel de beste kaarten. Het heeft geen “last” van de democratie, «de ouderdomsziekte van de volkeren» die een land in de greep houdt van tweedracht en corruptie. En het heeft zich verzekerd van een innige samenwerking met Rusland op alle vlakken. Trump ziet in dat Washington het onvermijdelijk moet afleggen tegen het monsterverbond tussen Moskou en Beijing, dat wil zeggen tegen een verenigde Euraziatische kolos; daarom stelt hij zich met betrekking tot de oorlog in Oekraïne begripvol op tegenover Rusland, met de bedoeling  Poetin los te weken van Xi – maar voorlopig zonder resultaat.

Wij van De katholieke Contrareformatie in de 21^ste eeuw zijn er echter van overtuigd dat de sleutels van de toekomst niet in de handen van Amerika of China liggen, maar in die van Rusland. Waarom? Omdat dit land bijzonder gekoesterd wordt door Onze-Lieve-Vrouw van Fatima, aan wiens Onbevlekte Hart het toegewijd is. En zij zal het mirakel verrichten van de bekering van het immense land tot het Rooms-katholieke geloof, waarna Rusland het voortouw zal nemen in het proces van de wedergeboorte van de christenheid.

redactie KCR